Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
LEGNICA (niem. Liegnitz), ul. Wrocławska 106
Dział o cmentarzu w Legnicy
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area
Jewish Genealogical Society

Cmentarz żydowski w Legnicy jest oddalony około 1,5 km na północny wschód od Rynku, znajduje się pomiędzy ulicami Cmentarną, Wrocławską i Pątnowską. Cmentarz zajmuje działkę na planie odwróconej litery T, o powierzchni 0,9551 ha.

Cmentarz powstał w latach 30. XIX wieku. Uroczystość jego otwarcia odbyła się 30 listopada 1838 roku. W 1877 r. w południowo-zachodnim narożniku cmentarza zbudowano dom przedpogrzebowy. Powierzchnia cmentarza była stopniowo powiększana. Obiekt stanowił wydzieloną część kompleksu tzw. cmentarza symultanicznego różnych wyznań.

W 1939 r. władze państwowe rozwiązały gminę żydowską w Legnicy, a jej majątek przekazały marionetkowemu Zrzeszeniu Żydów w Niemczech. Podczas drugiej wojny światowej dom przedpogrzebowy wykorzystywała poczta. Po rozwiązaniu ZŻwN i zajęciu jego mienia przez gestapo, 24 listopada 1944 r. cmentarz zakupiło miasto Legnica.

Po wojnie użytkownikiem cmentarza była Kongregacja Wyznania Mojżeszowego w Legnicy, która wykonywała na nim podstawowe prace porządkowe. Cmentarz nadal służył jako miejsce pochówku. Zmarłych chowano w używanej przed wojną tzw. części niemieckiej - przy alei głównej oraz od strony zachodniej. Z czasem powstała nowa kwatera, wydzielona z sąsiedniego cmentarza komunalnego.

19 grudnia 1961 r. KWM ze względu na brak wystarczających funduszy wystąpiła do Prezydium Miejskiej Rady Narodowej w Legnicy z wnioskiem o przejęcie administracji cmentarza. Do przekazania cmentarza doszło przed 31 stycznia 1962 roku. W zestawieniu cmentarzy żydowskich w Polsce z 1965 r. w przypadku Legnicy podano, że cmentarz znajduje się w gestii KWM, od 1958 r. nie dokonywano na nim żadnych prac. Jako konieczne wskazano renowację budynku, w tym naprawę dachu, oraz uporządkowanie grobów. Obiekt ulegał stopniowej degradacji. 15 września 1975 r. legnicki oddział Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce zwrócił się do prezydenta Legnicy z prośbą o zajęcie się cmentarzem, a 20 stycznia 1978 r. ponowił wniosek. Prawdopodobnie prośby organizacji żydowskich przyniosły skutek. W latach 1978-1979 z funduszy władz miasta wyremontowano dom przedpogrzebowy. Prace objęły przebudowę dachu oraz remont elewacji. W 1988 r. rozpoczęto kapitalny remont ogrodzenia od strony ul. Wrocławskiej i Pątnowskiej. Łącznie w latach 1978-1988 na konserwację cmentarza miasto wydatkowało ponad 15 mln zł. 28 grudnia 1987 r. do rejestru zabytków nieruchomych wpisano cmentarz, a 14 listopada 1991 r. - dom przedpogrzebowy. W latach 90. właścicielem cmentarza została Gmina Wyznaniowa Żydowska w Legnicy.

Pomimo znacznej destrukcji - w tym kradzieży i rozbijania nagrobków - oraz zniszczeń spowodowanych oddziaływaniem czynników naturalnych, obiekt należy do najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich na Dolnym Śląsku.

Teren jest ogrodzony niskim płotem z żeliwnych przęseł, w części wschodniej częściowo zniszczonym i prowizorycznie zastąpionym siatką drucianą oraz ściętymi gałęziami. Od strony zachodniej ogrodzenie tworzą mury sąsiednich posesji.

Przy wejściu stoi dawny dom przedpogrzebowy - murowany budynek dwukondygnacyjny na planie kwadratu o przybliżonych wymiarach 14 x 14 m, z absydą od strony zachodniej, wzniesiony w stylu eklektycznym z elementami neorenesansowymi. Budynek jest kryty dachem płaskim, z attyką zdobioną na rogach sterczynami. Od strony ul. Wrocławskiej znajduje się otwór drzwiowy zamknięty łukiem pełnym, od strony wschodniej - para podobnych drzwi. Nad drzwiami umieszczono sentencje: "Dom spotkania wszystkich żyjących", "Prochem jesteś i w proch się obrócisz", "Skropię was wodą czystą i będziecie oczyszczeni". We wnętrzu znajdują się sala ceremonialna, pomieszczenie do rytualnej ablucji zwłok oraz pomieszczanie administracyjne. W narożniku budynku zainstalowano ujęcie wody. Obiekt jest wyłączony z użytkowania ze względu na katastrofalny stan techniczny, do którego przyczynił się m.in. huragan w 2009 roku.

Widoczny jest pierwotny układ cmentarza, z aleją główną i rzędowym lokowaniem pochówków. Granice są czytelne dzięki zachowanemu w znacznej części żeliwnemu ogrodzeniu z furtką i bramą zawieszoną na ceglanych filarach. Według szacunkowych danych, na cmentarzu znajduje się nie mniej niż 1300 nagrobków w różnym stanie zachowania, w formie stel, obelisków, nagrobków architektonicznych, obejść grobowych i nagrobków tablicowo-skrzyniowych.

Wejście na cmentarz jest możliwe przez stale otwartą furtkę. Teren jest monitorowany. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa dolnośląskiego.

Gmina Wyznaniowa Żydowska w Legnicy prowadzi zbiórkę na renowację domu przedpogrzebowego. Wpłaty można przekazywać na konto GWŻ: 08 1240 1473 1111 0010 8805 6554.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Urząd do Spraw Wyznań, sygn. 132/295, Obiekty judaizmu woj. legnickiego.
Borkowski M., Kirmiel A., Włodarczyk T., Śladami Żydów. Dolny Śląsk, Opolszczyzna, Ziemia Lubuska,
Warszawa 2008.
Gajewski G., Legnica, [w:] Województwo dolnośląskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa , red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Połomski F., Zawłaszczenie i sprzedaż cmentarzy żydowskich w latach II wojny światowej na Śląsku. Ze studiów nad prawem własności w III Rzeszy, [w:] Studia nad faszyzmem i zbrodniami hitlerowskimi, t. XI,
red. K. Jonca
, Wrocław 1987.

zdjęcia: Monika Michałowska
Zachował się dom przedpogrzebowy wzniesiony dzięki staraniom rabina Landsberga, działający od 1 października 1887 roku. Legnica - groby na cmentarzu żydowskim
Legnica - groby na cmentarzu żydowskim
Legnica - groby na cmentarzu żydowskim
Legnica - groby na cmentarzu żydowskim Legnica - groby na cmentarzu żydowskim
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas