Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
OTWOCK

Początkowo Żydzi z Otwocka chowali swoich zmarłych na cmentarzu w Karczewie. W początkach XX w., wraz z rozwojem liczebnym społeczności żydowskiej Otwocka i ukonstytuowaniem się niezależnej gminy wyznaniowej, założono nowy cmentarz, zlokalizowany na południe od Otwocka, na dawnych gruntach rozparcelowanego folwarku Anielin, w obecnych granicach administracyjnych Karczewa, pomiędzy ul. Andriollego i ul. Czerwona Droga. Jest to miejsce pochówku stałych mieszkańców Otwocka oraz kuracjuszy z miejscowych szpitali i sanatoriów. Część pogrzebów kierowano na cmentarz w Sobieniach-Jeziorach.

macewa z Gwiazdą Dawida Otwock - cmentarz żydowski Otwock - macewa Epitafia na nagrobku

Cmentarz funkcjonował również po zakończeniu drugiej wojny światowej. W 1947 r. pochowano na nim Fajwla Feldera, w 1950 r. - Abrama Mińskiego. Odbywały się na nim także pochówki ofiar Zagłady, ekshumowanych z różnych miejsc, m.in. 1948 r. na cmentarz przeniesiono zwłoki 41 osób ekshumowanych z terenu Karczewa. Pomiędzy 14 grudnia 1948 r. a 11 stycznia 1949 r. na cmentarz przewieziono zwłoki:
- Adama Kornmestera, syna Samuela, żołnierza 1 pułku artylerii lekkiej 1 Dywizji Piechoty im. T. Kościuszki, ekshumowanego z Zielonki,
- 14 osób (kobiety o nazwisku Laufer, 13 osób o nieznanych nazwiskach), ekshumowanych z grobu przy Zarządzie Gminy w Markach,
- 3-osobowej rodziny o nieustalonych personaliach z Nowego Dworu Mazowieckiego, ekshumowanej z Bożej Woli.

Brak informacji o dewastacji cmentarza podczas drugiej wojny światowej. Po jej zakończeniu obiekt stopniowo niszczał. Rozwijająca się roślinność pochłaniała kolejne partie cmentarza, znikały też nagrobki, wykorzystywane jako materiał budowlany i tarcze szlifierskie. Cześć macew skradziono i po zeszlifowaniu wykorzystano jako płyty nagrobne na okolicznych cmentarzach katolickich. Wiele grobów zostało rozkopanych w poszukiwaniu kości, sprzedawanych później studentom medycyny praktykującym w otwockich szpitalach.

W 2002 r. lokalni społecznicy - m.in. nauczycielki Katarzyna Kałuszko, Maria Bołtryk, proboszcz ks. Wojciech Lemański oraz Zbigniew Nosowski - utworzyli Komitet Pamięci Żydów Otwockich i Karczewskich. Z inicjatywy komitetu podjęto prace porządkowe na cmentarzach żydowskich w Otwocku oraz pobliskim Karczewie. W pierwszym etapie prac oczyszczono teren, jednocześnie karczując krzewy i drzewa zarastające cmentarz.

Dzięki wysiłkom mieszkańców Ośrodka Readaptacyjnego Ministerstwa Zdrowia w Anielinie i baptystów ze Stanów Zjednoczonych, granice cmentarza oznaczono granitowymi głazami.

W 2007 r. grupa osób związanych ze społecznością żydowską Warszawy wykonała spis danych osobowych z zachowanych nagrobków. Wyniki inwentaryzacji - dane personalne, zdjęcia i opis lokalizacji grobów - zamieszczono na stronie http://cemetery.jewish.org.pl/otwock/

Obecnie na cmentarzu znajduje się ponad 1200 nagrobków, z których wiele jest uszkodzonych i przemieszczonych. Pod względem liczby zachowanych nagrobków jest to czwarty - po dwóch cmentarzach warszawskich i Szydłowcu - cmentarz żydowski w województwie mazowieckim.

Liczba zachowanych nagrobków z przypisaniem datowania. Stan z 2007 r.
Źródło: www.cemetery.jewish.org.pl
1908 - 1
1909 - 0
1910 - 0
1911 - 2
1913 - 2
1914 - 3
1915 - 5

1916 - 9
1917 - 40
1918 - 30
1919 - 43
1920 - 38
1921 - 62
1922 - 51

1923 - 30
1924 - 58
1925 - 41
1926 - 49
1927 - 65
1928 - 50
1929 - 53

1930 - 46
1931 - 46
1932 - 42
1933 - 49
1934 - 33
1935 - 41
1936 - 43

1937 - 55
1938 - 34
1939 - 10
1940 - 5
1941 - 0
1942 - 2
1943 - 1

1944 - 0
1945 - 0
1946 - 0
1947 - 1
1948 - 0
1949 - 0
1950 - 1

Najstarsza zidentyfikowana stela pochodzi z grobu Mosze Chaima Fejnbauma, zmarłego w 1908 r. Dominującą formą nagrobka jest stela z piaskowca. O przemianach obyczajowości Żydów w pierwszych dekadach XX w. świadczą inskrypcje , wykuwane nie tylko w języku hebrajskim, ale także po polsku, niemiecku i rosyjsku. W wielu z nich daje się zauważyć odejście od tradycyjnej struktury żydowskiego epitafium, opartej na schemacie: "Tu pochowany _____, syn/córka _____ zmarł/a w dniu_____. Niech dusza jego związana będzie w węźle życia wiecznego" i zapisanej wyłącznie w języku hebrajskim. Takiej reguły nie zastosowano na przykład na nagrobku Poli Buchwald, na którym polskojęzyczna inskrypcja głosi: "Błogosławionej pamięci Pola Buchwald z Warszawy. Zmarła po krótkich cierpieniach dnia 30 maja 1927 roku w kwiecie wieku, przeżywszy lat 21. Ukochanej Poli rodzice, siostry i bracia. Pusto w domu naszym, smutno bez Ciebie. Odeszłaś w rozkwicie życia, pozostawiając sierocy żal po sobie".

Charakterystyczną cechą otwockich inskrypcji są częste wzmianki miejscowości pochodzenia nieboszczyka. Dotyczą one osób, które nie mieszkały w Otwocku na stałe i zmarły podczas kuracji. Dzięki nim wiadomo, że do sanatoriów i szpitali w Otwocku przyjeżdżali Żydzi między innymi z Warszawy, Łodzi, Płocka, miast Śląska i Zagłębia, z Pińska, Kowla, Odessy, Horodyszcza, Wilna, Miru, Moskwy i Nowego Jorku.

W 2021 r. na cmentarzu wzniesiono ohel w postaci drewnianego zadaszenia na słupach. Ohel chroni groby Chawy Brejndel Silberberg z domu Broder, Estery Gołdy Kalisz (żony Menachema Kalisza z Mszczonowa) oraz Rejzel Alter (żony Jehudy Arie Lejba Altera z Góry Kalwarii).

Fragment nagrobka Otwock - macewy Fragment nagrobka Fragment nagrobka

 

Zniszczony nagrobek Fragment nagrobka Fragment macewy z Gwiazdą Dawida Fragment nagrobka

Właścicielem cmentarza jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Warszawie. Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego (wpis nr 1407 z 02.02.1991 r.).

Do cmentarza najlepiej dostać się od strony Karczewa ulicą Czerwona Droga, która na końcu przechodzi w leśny dukt. Następnie należy przejść do znajdującego się po prawej stronie drewnianego świątka i na jego wysokości skręcić w lewo. Nieco dłuższa trasa wiedzie od strony Otwocka, skąd do cmentarza można dostać się ulicą Andriollego.

tekst & zdjęcia: K. Bielawski
Przeczytaj Awantury otwockie o cmentarz
Poniżej zamieszczamy filmy video,
nakręcone podczas porządkowania cmentarza w 2002 r.
Film 1 * Film 2

Cmentarz żydowski w Otwocku w obiektywie Cezarego Pękula
Macewy - Otwock Cmentarz żydowski w Otwocku Macewy Macewy na cmentarzu żydowskim w Otwocku
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem. Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas