Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
PASŁĘK

Cmentarz żydowski w Pasłęku został założony na peryferiach miasta, na wzgórzu, a więc na terenie nie nadającym się zbytnio pod zabudowę, co zmniejszało ryzyko wywłaszczenia go na inne cele. O takiej lokalizacji cmentarza zadecydowały zapewne zarządzenia administracyjne i względy natury ekonomicznej - ziemia była tam tańsza.

W 1817 roku po raz pierwszy zakupiono grunt pod miejsce pochówku. Była to działka przy dzisiejszej ul. Wojska Polskiego, kupiona od piekarza Zerloha za kwotę 30 talarów. W 1864 roku dokupiono dalszy kawałek ziemi od cukiernika Zachowskiego. Ta dwuetapowość organizowania cmentarza znalazła swój wyraz w rozmieszczeniu mogił: najstarsze znajdują się w części północno-zachodniej; młodsze - w części południowej. Uwagę zwraca także typ grobów oraz rozmieszczenie rzędów. W części starszej występują mogiły ziemne, w części młodszej - mogiły z obudową lastrykową.

Przed końcem XIX wieku, prawdopodobnie po poszerzeniu terenu cmentarnego, całość otoczono masywnym murem z cegły, licowanej jednostronnie od strony nekropolii. Mur ten został wzmocniony filarkami, ustawionymi regularnie co 240 centymetrów. Od strony południowej - obecnej ul. Wojska Polskiego - umieszczono bramę wejściową, z tej też strony mur był z cegły dwustronnie licowanej. Z prawej strony bramy, w narożniku południowo-wschodnim zachował się budynek, prawdopodobnie wykorzystywany do celów cmentarnych, zapewne jako dom przedpogrzebowy.

pęknięta macewa Pasłęk żydowski nagrobek Pasłęk kirkut w Pasłęku
zdjęcia: Stanisław Napiórkowski - http://marienburg.webpark.pl

Pasłęcki cmentarz żydowski jest jedną z najlepiej zachowanych nekropolii wyznania mojżeszowego w tym regionie. Mimo, że nie należy do cmentarzy dużych i zaawansowanych wiekowo, to jego wartość historyczna jest niepodważalna. Stanowi ostatni materialny ślad istnienia w mieście i jego okolicy społeczności żydowskiej.

Cmentarz został założony na terenach podmiejskich Pasłęka, jedyny dostęp do niego stanowiła oryginalna brama żelazna, umiejscowiona w południowym odcinku muru cmentarnego, od strony dzisiejszej ul. Wojska Polskiego. Rozbudowa miasta, jaka miała miejsce w pierwszej połowie XIX wieku, spowodowała zamknięcie dojścia do cmentarza od tej strony. Taki rozwój przestrzenny zabudowy miejskiej świadczy o tym, że cmentarz przestał być użytkowany przed 1939 r.

Działka cmentarna ma kształt nieregularnego pięcioboku. Teren ten niegdyś miał rozmiary 100 x 50 m., jego dzisiejszy obszar jest znacznie mniejszy. Od południa i wschodu zachowało się oryginalne ogrodzenie (mur), od wschodu - stary fundament, nad którym rozpięto metalową siatkę, należącą do zabudowań gospodarczych. Od północy nie ma żadnego zabezpieczenia poza naturalną skarpą, wysoką na około dwa metry. Jest to obecnie jedyne dojście do cmentarza. Poniżej skarpy znajduje się spacerowa aleja lipowa, dziś zaniedbana.

Obecnie na cmentarzu znajduje się ponad sto miejsc pochówku. Ocalało jedynie trzydzieści nagrobków, wykorzystanych przeważnie z piaskowca, reszta to obudowy lastrykowe lub mogiły ziemne. Zachowały się także liczne słupki, podstawy i cokoły. Napisy na niektórych macewach są już dziś w większości słabo czytelne. Są to inskrypcje zarówno w języku hebrajskim (awers), jak i niemieckim (rewers), zawierają także określenia czasu, zapisane według kalendarzy hebrajskiego i gregoriańskiego.

Większość macew znajdujących się na cmentarzu reprezentuje typ klasycystyczny, tylko w niektórych przypadkach przybiera tradycyjny, półkolisty kształt. Nagrobki są orientowane w sposób charakterystyczny dla kultury żydowskiej - zostały umiejscowione w głowach grobów, od strony zachodniej. Lica macew prawie we wszystkich przypadkach zwrócone są w kierunku wschodnim.

Macewy wykonane zostały z piaskowca, nieliczne - z marmuru. Te ostatnie uległy bardzo poważnej dewastacji. Uwagę zwraca bogata ornamentyka, mająca charakter symboliczny oraz ozdobny. Do ornamentów o charakterze zdobniczym można zaliczyć: stylizowane ramki, wić roślinną, wieniec, różę, pióro i elementy geometryczne; natomiast do motywów symbolicznych: uskrzydloną klepsydrę i złamane drzewo jako symbol śmierci oraz Gwiazdę Dawida, stanowiąca symbol przynależności narodowej. Można także odnaleźć fragmenty steli, zwieńczonych kamiennym drzewem jako bezpośrednim odniesieniem do symboliki śmierci.

Na ocalałych macewach udało się odczytać 21 nazwisk:
Sara Lesser (1826-1870)
Tobine Katz (1827-1869)
Ida Katz (?-1869)
Rebeca Aris (1834-1865)
Pauline Aris (1834-1869)
Jacob Aris (1790-1862)
... Goldbaum (?)
Veile Furst (1815-1868)
Ruben Ruhm (?)
Gerson Furst (1815-1868)
Serlig Matow (?)
Ruben Hadendorf (?-1875)
Ernstine Hadendorg (1814-1876)
Aron Windenbeim (?) (1797-1879)
Agnes Laserstein (1857-1860)
Salomon Lewin (1852-1902)
Ernstine Wohl (1811-1873)
Moritz Oppenheim (?)
Mirna Korn (?)
Leopold Laserstein (1828-1873)
.. Lehman (?)

Macewy zostały wykonane prawdopodobnie w warsztatach kamieniarskich w Elblągu i Braniewie. Wskazują na to sygnatury, znalezione na nagrobkach: "C. Mathias, Elbing" i "S. Goldbaum, Braunsberg".

Pasłęk - widok ogólny cmentarza żydowskiego kirkut w Pasłęku Pasłęk - macewa Pasłęk - nagrobki z antysemickimi napisami Pasłęk
zdjęcia: B.Jesionowski

Kilka słów poświęćmy zieleni cmentarnej. Najwyższe piętro roślinne tworzą drzewa liściaste. Są to przede wszystkim: klon zwyczajny (Acer platanoides) oraz jesion wyniosły (Fraxinus exelsior). Gatunki te stanowią najliczniejszą grupę na opisywanym obszarze. Występują w rozmaitych postaciach: od dorosłych, blisko dwudziestoletnich okazów po młode, krzaczaste drzewka, najczęściej samosiejki. Na terenie cmentarza rośnie także wiele lip drobnolistnych (Tilia cordata). Są to zwykle młode drzewa, jedyny wyjątek stanowi majestatyczna, blisko dwustuletnia lipa, która - mimo spróchnienia - ciągle kwitnie. Mamy tu też kilka egzemplarzy osiki (Populus tremula). Wymienione drzewa stanowią najliczniejszą formację roślinną na cmentarzu.

Mniejszy procent terenu zajmują krzewy. Możemy tu wymienić takie okazy jak: lilak pospolity (Syringa vulgaris), tuję (Thuja occidentalis) oraz głóg jednoszyjkowy (Crataegus monogyna). Większość z nich to samosiejki. Są to rośliny dość młode, o zwartym pokroju. Stan zachowania drzew i krzewów jest dość dobry, brak jest gałęzi uschniętych i połamanych. Jedynie kilka klonów ma zeschnięte gałęzie.

Najliczniej występującym na cmentarzu gatunkiem tworzącym poszycie jest bluszcz pospolity (Hedera helix), pokrywający cały obszar. W poszyciu występują także niskie krzewy: jeżyna fałdowana (Rubus plicatus) i malina właściwa (Rubus ideeus). Pozostała roślinność to flora łąkowa. Są to między innymi różne gatunki traw (Graminae): perz właściwy (Agropyron repens), wyczyniec łąkowy (Allopecurus myoseroides), życica (Lolium), mozga (Phalaris) oraz różne rodzaje wiechlin (Poa) i inne.

Mamy tu także różne gatunki chwastów, na przykład: osty (Carduus), pokrzywy (Urtica dioica), bodziszki (Geranium), rumianki (Matricaria), wyki (Vicia). Poza tym, zależnie od pory roku, na terenie cmentarza możemy odnaleźć roślinność sezonową. Będą to między innymi: zawilce (Anemone nemorosa), przebiśniegi pospolite (Galanthus nivalis) i przylaszczki (Hepatica nobilis).

Ogólny stan zachowania cmentarza przedstawia się raczej źle - powodem tego jest brak odpowiedniego zabezpieczenia od strony północnej. Ma to swoje konsekwencje w postaci dewastacji samego cmentarza poprzez zaśmiecanie terenu; nagrobków, które są przewracane, bądź łamane, jak i zieleni, która jest niszczona lub w bezmyślny sposób wycinana. Część macew przetrwała w stopniu dobrym, jest to jednak grupa nieliczna i do tego stale zmniejszająca się. Niektóre stele zostały wykopane i przestawione, na co wskazuje skierowanie awersu, czyli napisów hebrajskich w odwrotną stronę niż u wszystkich pozostałych. Fragmenty połamanych macew można znaleźć na całym terenie cmentarza, są one porozrzucane lub zagłębione w ziemi. Podobnie rzecz się ma z ocalałymi obudowami lastrykowymi - niektóre z nich zostały poprzesuwane, są połamane, a groby noszą ślady rozkopywania. Poważny problem stanowi także skarpa, znajdująca się od strony północnej. W ostatnim czasie została ona pozbawiona naturalnego zadarnienia, co powoduje osuwanie się gruntu i grozi położonej na skraju cmentarzu grupie najlepiej zachowanych stel nagrobnych.

Powyższy tekst stanowi fragment pracy zatytułowanej Cmentarz żydowski w Pasłęku. Opracowanie historyczno-konserwatorskie, przygotowanej w 1996 roku przez uczniów z Koła Historycznego działającego przy Liceum Ogólnokształcącego im. Bohaterów Grunwaldu w Pasłęku. Opiekę merytoryczną i redakcyjną sprawowała Katarzyna Panimasz, a szczególny wkład w powstanie tego opracowania wnieśli: Agnieszka Szyk, Marta Kruba, Ewa Kleparska, Maria Floriańczyk, Agnieszka Kaczorowska, Paweł Palczewski, Dariusz Ortman, Maciej Gudan, Agnieszka Ujazdowska, Małgorzata Rogalska, Joanna Abrusiewicz, Edyta Machul i Sylwia Hermanowicz. Dziękujemy p. Katarzynie Panimasz za zgodę na publikację tekstu.

Strona o cmentarzu w Pasłęku powstała dzięki współpracy z Forum Internetowym www.marienburg.pl
Cmentarz żydowski w Pasłęku w obiektywie Justyny Duszyńskiej
Pasłęk - żydowski nagrobek zniszczone groby na cmentarzu żydowskim w Pasłęku Pasłęk - macewa na cmentarzu żydowskim macewa zmarłego z rodu Kohenów macewa z uskrzydloną klepsydrą
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe jest wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas