Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
RYKI
Dział o cmentarzu w Rykach
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society

"Nagrobki na cmentarzu były wyrwane i użyte na chodniki.
Ani śladu po żadnym kamieniu,
na którym mógłbym wypłakać żal swojego serca (...)
Stałem długo na zbezczeszczonym cmentarzu.
Nie zostało nic ze świętości pokoleń,
którą Żydzi z Ryk wnieśli do tego miejsca".

Jakob Handsztok, Księga Pamięci Ryk, Tel Awiw 1973.

Cmentarz żydowski w Rykach znajduje się około 400 m na wschód od Rynku, na wzniesieniu pomiędzy ul. Piaskową i stawem Buksa, w obrębie działki geodezyjnej nr 3095. Data założenia cmentarza nie jest znana. Być może nastąpiło to około 1842 r., wraz z utworzeniem miejscowego dozoru bóżniczego.

Wiadomo, że przed 1939 r. działka cmentarna na planie zbliżonym do trapezu miała powierzchnię 0,9 ha, była ogrodzona drutem rozpiętym na drewnianych słupkach. Bramy znajdowały się w północno-wschodnich i południowo-wschodnich narożnikach. Macewy ustawione były w rzędach i zwrócone inskrypcjami na wschód. W 1869 r. wzmiankowany jest "domek na cmentarzu", który mógł być ohelem, domem przedpogrzebowym lub stróżówką. Tę ostatnią wersję może potwierdzać relacja Stanisławy Kucharskiej, która zapamiętała znajdujący się po drugiej stronie cmentarza dom, w którym do czasu wybuchu wojny mieszkał dozorca. Cmentarz był miejscem pochowków nie tylko Żydów z Ryk, ale też z okolicznych miejscowości, między innymi ze Stężycy.

archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Rykach
Archiwalne zdjęcie cmentarza żydowskiego w Rykach

We wrześniu 1939 r. na cmentarzu pochowano kilkadziesiąt osób, które zginęły w wyniku bombardowania miasta przez samoloty Luftwaffe. Zginęli wtedy: Lejb Alter, Jankiel Apelkier, Rywka Rojza Apelkier, Szejwa Apelkier, Ruchla Szlimer, Hena Judensznajder, Chana Dwojra Wierzchowicz, Ajdla Szulman, Bajla Szulman, Mnycha Szulman, Szosia Uczeń, Abram Lejb Uczeń, Chaim Icek [....], Josek Wierchowicz, Gitla Mokobocha, Gerszon Tajchman, Fajga Ruchla Tajchman, Kiwa Tajchman, Srul Milgram, Hudesa Milgram, Monka Perla Tajchman, Lejzer Frosterman, Aron Herszenberg, Doba Fajernacher, Rywka Fromer, Estera Wolf, Abram Wolf, Szyja Josek Skazówka, Chaim Froim Unteriud, Icek Denderowicz, Hernek Gadel Anglister, Eta Galebożm, Dawid Najszteter, Jankiel Halpryn, Monek Josek Halpryn, Bejla Haplryn, Srul Majlech Grosfogiel, Chana Grosfogiel, Szmul Grosfogiel, Baruch Grosfogiel, Ruchla Grosfogiel.

Jak podają autorki książki Historia - Kultura - Tradycja. Żydzi w Rykach , cmentarz przetrwał drugą wojnę światową w dobrym stanie, jedynie podczas walk w 1944 r. zniszczono ogrodzenie i wycięto część drzew. W kolejnych dekadach cmentarz stopniowo niszczał. Macewy były wykorzystywane do prac budowlanych (m.in. podmurówki pod silos, kopca na ziemniaki), do wyrobu osełek i tarcz ściernych. Cmentarz stanowił źródło piachu, który wybierano razem z kośćmi. Ten proceder ukróciła interwencja lokalnych władz. Niektórzy uważają, że duża liczba wypadków samochodowych w okolicy to klątwa, będąca wynikiem używania ziemi cmentarnej do wyrównywania dróg.

9 października 1964 r. Minister Gospodarki Komunalnej podpisał zarządzenie o zamknięciu cmentarza. W dołączonej dokumentacji podano: "pow. 0,9 ha, nieczynny od 1942 r., nieogrodzony, zdewastowany, pozostaje bez opieki"

Przez wiele lat planowano zabezpieczenie cmentarza. Chęć podjęcia takich prac wyraziły władze miejskie jeszcze w 1984 r., kiedy na zlecenie Związku Religijnego Wyznania Mojżeszowego opracowano projekt uporządkowania cmentarza. O inicjatywie pisano m.in. w "Sztandarze Ludu" z 6 stycznia 1988 r.: "Projekt przewiduje ogrodzenie z trzech stron płotem naturalnym - stanowić go będzie fosa sucha z wałem ziemnym, na koronie którego zasadzi się żywopłot z krzewów kolczastych, a z jednej strony murkiem z kamienia łamanego o wysokości 120 cm. Wejście na cmentarz przewidziano od ulicy Piaskowej - zaprojektowany tu tzw. plac przedwejściowy. Na głównej osi wejścia stanie kamień symboliczny - głaz narzutowy na cokole betonowym w formie koła z napisami upamiętniającymi Żydów ryckich. Spod kamienia będą prowadzić schody do symbolicznie odtworzonej kwatery grzebalnej. Macewy zostaną ustawione w jednym miejscu na fundamencie betonowym. Całość cmentarza zostanie uporządkowana, założone zostaną nowe trawniki, wytnie się dzikie krzewy i zarośla".

Pomimo to, przez kolejne lata uczyniono niewiele. Na cmentarzu pojawiały się tabliczki, apelujące o poszanowanie tego miejsca, jednak były one zrywane i niszczone. Cmentarne wzgórze było rozjeżdżane przez amatorów quadów. W 2010 r. dzięki staraniom miejscowych społeczników oraz Fundacji Inicjatyw Twórczych Ę na cmentarz przeniesiono i wkopano w ziemię kilka macew.

foto: Tomasz Kowalik
foto: Tomasz Kowalik foto: Tomasz Kowalik foto: Tomasz Kowalik

Cmentarz jest nieogrodzony, granice obszaru grzebalnego są nieczytelne. Teren porasta trawa, (krzewy i drzewa. Na szczycie wzniesienia zgromadzono kilka nagrobków i ich destruktów, przeniesionych na cmentarz w 2010 r. oraz tablica z napisem: "Kirkut. Wjeżdżanie pojazdami mechanicznymi i naruszanie spokoju Tego Miejsca surowo zabronione. Burmistrz Ryk".

tekst: K. Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/55, Decyzje o zamknięciu i przeznaczeniu ich na inny cel
w województwie warszawskim.
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1439, Akta tyczące się urządzenia
gmin żydowskich. Ogólne.
Korespondencja z Henrykiem Moniszko.
Kwiatkowska B., Porowska B., Witek H., Mierzwińska M., Wnuk A., Historia - Kultura - Tradycje.
Żydzi w Rykach
, Ryki 2006.
Rymkiewicz M., Ryki, [w:] Województwo lubelskie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.

Nagrobek nr 1
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Josef
Nazwisko:
Imię ojca:
Szmuel
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 2
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Jechiel
Nazwisko:
Imię ojca:
Szmuel
Imię małżonka:
Nazwisko rodowe:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
16.04.1887
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
18.06.2018
Autor rekordu:
Krzysztof Bielawski
Nagrobek nr 3
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Icchak
Nazwisko:
Imię ojca:
Baruch
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
20.11.1890
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 4
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Eleazar
Nazwisko:
Imię ojca:
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 5
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Nazwisko:
Imię ojca:
Mosze
Imię małżonka:
Płeć:
Data śœmierci:
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 6
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Nazwisko:
Imię ojca:
Imię małżonka:
Płeć:
Data śœmierci:
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 7
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Nazwisko:
Imię ojca:
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
06.02.1911
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 8
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Nazwisko:
Imię ojca:
Imię małżonka:
Płeć:
Kobieta
Data śœmierci:
29.11.1907
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 9
Nagrobek na cmentarzu żydowski w Rykach Tombstone in Jewish cemetery in Ryki
Imię:
Imię hebrajskie:
Awraham Dawid
Nazwisko:
Imię ojca:
Isachar Dow
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
Dodatkowe informacje:

Współrzędne geograficzne:
51.627287 021.942268
Autor fotografii:
Krzysztof Bielawski
Data wykonania zdjęcia:
09.07.2018
Nagrobek nr 10
Tarcza szlifierska wykonana z macewy pochodzącej z cmentarza w Rykach
Imię:
Imię hebrajskie:
Nazwisko:
Imię ojca:
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
23.01.1895
Dodatkowe informacje:
Kohen, macewa przerobiona na tarczę ścierną

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Cygann
Data wykonania zdjęcia:
22.09.2008
Nagrobek nr 11
Imię:
Imię hebrajskie:
Szlomo Awigdor
Nazwisko:
Imię ojca:
Lewi Szymon
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
23..10.1895
Dodatkowe informacje:
Kohen, macewa przerobiona na tarczę ścierną. Macewa wzmiankowana w książce B. Kwiatkowska, Historia - Kultura - Tradycje. Żydzi w Rykach, Ryki 2006, miejsce przechowywania nieustalone.

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Henryk Moniszko
Data wykonania zdjęcia:
22.09.2008
Nagrobek nr 12
Imię:
Imię hebrajskie:
Jechiel
Nazwisko:
Imię ojca:
Mosze
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
28.03.1889
Dodatkowe informacje:
Macewa wzmiankowana w książce B. Kwiatkowska, Historia - Kultura - Tradycje. Żydzi w Rykach, Ryki 2006, miejsce przechowywania nieustalone.

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Data wykonania zdjęcia:
Nagrobek nr 13
Imię:
Imię hebrajskie:
Chaim Josef
Nazwisko:
Imię ojca:
Awraham Zew
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
30.01.1877
Dodatkowe informacje:
Macewa wzmiankowana w książce B. Kwiatkowska, Historia - Kultura - Tradycje. Żydzi w Rykach, Ryki 2006, miejsce przechowywania nieustalone.

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Data wykonania zdjęcia:
Nagrobek nr 14
Imię:
Imię hebrajskie:
Jechiel
Nazwisko:
Imię ojca:
Jehuda Mordechaj (?)
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
28.02.1894
Dodatkowe informacje:
Lewita, Macewa wzmiankowana w książce B. Kwiatkowska, Historia - Kultura - Tradycje. Żydzi w Rykach, Ryki 2006, miejsce przechowywania nieustalone.

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Data wykonania zdjęcia:
Nagrobek nr 15
Imię:
Imię hebrajskie:
Szlomo Arie
Nazwisko:
Imię ojca:
Jehoszua
Imię małżonka:
Płeć:
Mężczyzna
Data śœmierci:
16.05.1882
Dodatkowe informacje:
Macewa wzmiankowana w książce B. Kwiatkowska, Historia - Kultura - Tradycje. Żydzi w Rykach, Ryki 2006, miejsce przechowywania nieustalone.

Współrzędne geograficzne:
Autor fotografii:
Data wykonania zdjęcia:
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas