| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |
| SKIERNIEWICE | |||
W Skierniewicach znajdują się dwie nekropolie żydowskie, obie położone na peryferiach miastach. Najstarszy cmentarz żydowski położony jest pomiędzy ul. Strobowską a Zalewem Zadębie. Nie znana jest dokładna data powstania tej nekropolii, było to prawdopodobnie w pierwszej połowie XIX wieku. Wcześniej pochówki Żydów ze Skierniewic odbywały się w Łowiczu, Sochaczewie czy też w odległym Wyszogrodzie. Powierzchnia cmentarza wynosiła 7.692 metry kwadratowe. Cmentarz ten pełnił funkcje grzebalne do 1919 roku, kiedy to radni miasta - powołując się na względy sanitarne - doprowadzili do jego zamknięcia. Podczas II wojny światowej naziści zniszczyli nekropolię. Edward Włodarczyk w swej książce, zatytułowanej "Z dziejów Żydów skierniewickich", tak pisze o dewastacji z lat wojny: "U podnóża cmentarza żydowskiego Żydzi, pod nadzorem Niemców, usypali w poprzek rzeki groblę ziemną. Aby nie było podmywania ziemi przez fale rzeki, Niemcy zmusili Żydów do pobrania płyt kamiennych z pobliskiego kirkutu i ułożenia ich na nasypie grobli. Uzyskano w ten sposób spiętrzenie wody i kąpielisko dla żołnierzy miejscowego garnizonu (.....). Rozlewisko było krótko eksploatowane. Na skutek gwałtownych wiosennych roztopów w 1943 roku, wody uderzyły w tamę, rozrywając ją doszczętnie. Płyty zostały porwane wraz z ziemią i zapadły w muł rzecznego koryta". Dzieło zniszczenia były kontynuowane niestety także po wojnie. Dziś na cmentarzu znajdziemy tylko kilka fragmentów macew oraz ohel - niewielki budynek - chroniący grób rabina Szymona Kalisza syna słynnego Menachema Mendla z Warki, urodzonego w 1857 roku w Warce. Cadyk Kalisz mieszkał w Skierniewicach od 1886 roku i przez miejscowych Żydów był uważany za cudotwórcę. Zmarł w dniu 28 września 1926 roku. Po wojnie ohel był wykorzystywany jako szopa na narzędzia ogrodnicze. W latach dziewięćdziesiątych teren został częściowo uporządkowany, miejscowi społecznicy ustawili tu nieliczne odnalezione macewy. Ostatnio wewnątrz wzniesiony został pobielony nagrobek z epitafium w języku hebrajskim o treści: "Tu pochowany rabin, cadyk, Święte Światło, nasz pan, nauczyciel i rabin Szymon, syn gaona, cadyka, nauczyciela i rabina, Mordechaja Menachema Mendla, cadyka błogosławionej pamięci, ze Skierniewic. Zmarł w dniu 20 tiszri 686 roku. Niech jego dusza będzie związana w wieniec życia wiecznego" (20 tiszri (5)686 r. = 8 październik 1925 r., tłum. W. Tworek). Nad wejściem do ohelu znajduje się oryginalna, kamienna tablica z inskrypcją o tej samej treści. Wewnątrz można zobaczyć kartki papieru z modlitwami do cadyka, pozostawianymi przez pielgrzymujących Żydów. Cmentarz jest ogrodzony drutem kolczastym, wejście na jego teren możliwe jest przez przerwane ogrodzenie od strony drogi wiodącej do zalewu lub przez podwórko sąsiedniej posesji. |
|||
 |
 |
 |
 |
Nowy bejt olam w Skierniewicach założono w 1919 roku przy ul. Granicznej. Również ta nekropolia została zniszczona podczas II wojny światowej oraz w okresie powojennym. Dzięki wysiłkom członków Towarzystwa Przyjaciół Skierniewic, w ostatnich latach na cmentarz powróciło wiele macew, odnalezionych na terenie miasta. Dziś możemy obejrzeć tu około osiemdziesięciu płyt nagrobnych, zachowanych w całości lub w częściach. Towarzystwo prowadzi na cmentarzu prace porządkowe, planowane jest też ogrodzenie nekropolii. W 1998 roku przy wejściu na teren cmentarza ustawiono stylizowaną na macewę tablicę z napisem: "Do 1939 roku Żydzi stanowili jedną trzecią mieszkańców Skierniewic. Wyróżniali się mową, ubiorem i obyczajami. Dominowali w handlu, rzemiośle i usługach. Byli wśród nich lekarze, adwokaci, a także radni. Po wkroczeniu do Skierniewic w 1939 roku, Niemcy zamknęli w nieludzkich warunkach Żydów z miasta i powiatu w getcie. Jego granice wyznaczały: południowa część Rynku oraz ulice: Rawska, Stanisławska, Strykowska, Piotrkowska, Barania, Poprzeczna, Krótka i Floriana. 23 stycznia 1943 roku Niemcy zamknęli getto. 5.000 Żydów popędzili drogą do Rawy Mazowieckiej i dalej do Warszawy. Wycieńczeni i chorzy umierali w marszu. Tylko w drodze do Rawy zmarło ich ponad trzystu. Ciała zakopywano w przydrożnych rowach. Tablica ta wykonana staraniem Towarzystwa Przyjaciół Skierniewic, na koszt Ervinga Grossa, stanowi hołd pomordowanym i dowód pamięci". Na skraju cmentarza znajduje się zbiorowa mogiła ofiar Holocaustu. Umieszczono na niej pomnik z napisem o treści: "Tu spoczywają zwłoki 46 męczenników, małej cząstki tych milionów, którymi barbarzyńcy hitlerowscy zasiali ziemie Polski. Większość tu pochowanych to Żydzi - mieszkańcy m. Skierniewic. Niechaj to miejsce święte będzie otoczone pieczą każdego szlachetnego człowieka, gdyż to jedyny pomnik na szczątkach Żydostwa skierniewickiego. Ekshumacji, pogrzebu i budowy pomnika dokonano staraniem Chaima syna Nechemiasza Frenkla przy pomocy członków Komitetu Żydowskiego w roku 1947". Żydów zamordowanych podczas drugiej wojny światowej upamiętnia też kilka pojedynczych nagrobków, wzniesionych po wyzwoleniu. Warto wiedzieć, że na cmentarzu żydowskim w Warszawie przy ul. Okopowej, w ohelu cadyków związanych z dynastią warecką pochowany jest Mendel Kalisz ze Skierniewic, syn cadyka Szymona Kalisza. W Skierniewicach zachowało się wiele starych budynków, wśród nich także domy należące niegdyś do Żydów. Przy ul. Batorego znajduje się gmach starej bóżnicy. Izba Historii Skierniewic w swych zbiorach posiada nieliczne judaika, które jednak nie są częścią stałej ekspozycji. Więcej informacji o lokalnej społeczności żydowskiej można znaleźć w wydanym w 1993 r. obszernym opracowaniu autorstwa Edwarda Włodarczyka, zatytułowanym "Z dziejów Żydów skierniewickich". tekst & zdjęcia: K. Bielawski |
|||
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
 |
| Cmentarz żydowski w Skierniewicach w obiektywie Zbigniewa Nowaka | |||
 |
 |
 |
 |
| Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach ze Skierniewic i ich nekropoliach. Czekamy też na relacje osób, które pamiętają te cmentarze z okresu przed II wojną światową. |
|||
 |
|||
| Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji. |
|||
| strona główna | cmentarze | warto wiedzieć | księga gości | napisz do nas |