Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
SOSNOWIEC-MODRZEJÓW - cmentarz żydowski przy ul. Pastewnej

Cmentarz gminy żydowskiej (dozoru bóżniczego) w Modrzejowie (od 1915 r. dzielnicy Sosnowca) powstał prawdopodobnie na przełomie XVIII i XIX w., nie później niż w latach 30. XIX w. Wcześniej zmarłych z Modrzejowa chowano w Będzinie. Cmentarz założono w południowo-zachodniej części miejscowości, pomiędzy terenem zabudowanym a rzeką Przemszą, przy obecnej ul. Pastewnej, na działce o nieregularnym kształcie i powierzchni około 0,33 ha.

Określenie daty założenia cmentarza stwarza trudności. Za wątpliwe należy uznać informacje M. Kantora-Mirskiego, który w wydanej w 1931 r. książce Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego twierdził, że "kierchow" w Modrzejowie funkcjonował już w 1713 r. Wydaje się to mało prawdopodobne, ponieważ w 1765 r. w Modrzejowie mieszkało tylko pięć żydowskich rodzin. Wojciech Jaworski w opracowaniu Żydowskie gminy wyznaniowe w Zagłębiu Dąbrowskim podał, że cmentarz powstał po 1866 r., kiedy utworzono Modrzejowski Okręg Bóżniczy. Ta druga data znajduje potwierdzenie w Księdze Pamięci Sosnowca i Regionu Zagłębia, której autorzy napisali, że jeszcze w 1864 r. Żydzi modrzejowscy grzebali zmarłych na cmentarzu w Będzinie, a rok później wystąpili do władz z prośbą o zgodę na utworzenie własnego miejsca pochówku, jako powód podając uciążliwości wynikające z konieczności przewożenia zwłok do odległego o siedem wiorst Będzina. Według tablicy informacyjnej umieszczonej na bramie cmentarnej, cmentarz założono w 1790 r. Najstarsze zachowane pozwalają stwierdzić, że cmentarz istniał co najmniej od około 1840 roku.

Brak bliższych informacji o historii cmentarza. Na początku lat 30. XX w. jego powierzchnia była zapełniona i gmina żydowska podejmowała starania o zakupienie sąsiedniej działki, przeciwko czemu protestowało Gwarectwo "Hrabia Renard" . Nie wiadomo czy ostatecznie doszło do rozszerzenia cmentarza.

Obiekt uległ daleko posuniętej dewastacji. W sporządzonym w 1965 r. Wykazie cmentarzy żydowskich w PRL w przypadku cmentarza w Sosnowcu-Modrzejowie podano, że jest nieczynny, nie ma dozorcy, od 1958 r. nie były ponoszone nakłady na jego remont. W tym czasie brakowało też "muru z 2ch str.". Koszt koniecznego remontu wyceniono na 150 000 zł.

W 1981 r. w liście przysłanym do Żydowskiego Instytutu Historycznego jeden z mieszkańców Sosnowca pisał: "Cmentarz jest nieogrodzony; porozbijane, poprzewracane płyty nagrobne, porośnięte zielenią służą do konsumpcji win kupionych w pobliskim sklepie".

W Karcie cmentarza z 1986 r. obiekt scharakteryzowano jako zdewastowany, z nieczytelnym układem, zarośnięty trawą i paprociami, zagrożony rozkradaniem macew. Na cmentarzu znajdowało się wtedy nie mniej niż 187 macew oraz fragmenty muru. W latach 80. na zlecenie Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków powstała ewidencja cmentarza.

W 1989 r. w dokumentacji cmentarza stwierdzono: "Powierzchnia 3441 m kw. Stan techniczny: teren zarośnięty trawą i krzewami. Większość kamieni nagrobkowych jest poprzewracana i pozapadana jako wynik naturalnego procesu opuszczonego obiektu. Jedynie 30 kamieni nagrobkowych ma charakter stojący, ale w różnym stopniu są pochylone. Zupełny brak ogrodzenia".

Na początku lat 90. XX w., z inicjatywy Żydów wywodzących się z Modrzejowa cmentarz uporządkowano. Ocalałe nagrobki ustawiono na betonowych cokołach, a teren ogrodzono stalowym płotem. W pracach pomagali uczniowie jednej z lokalnych szkół. Odsłonięto również dwa stylizowane na macewy pomniki ofiar Zagłady, z napisami w językach hebrajskim i polskim o treści : "Przodkom naszym, których prochy spoczywają w tej ziemi oraz tysiącom Żydów z Modrzejowa i Niwki, zamordowanym przez hitlerowców w latach 1939-1945 i nie posiadającym swych grobów, składamy hołd. Cześć ich pamięci. Żydzi z Modrzejowa i Niwki w Izraelu, USA i innych krajach. Związek Żydów Zagłębia". Uroczyste zakończenie restauracji cmentarza odbyło się 30 sierpnia 1993 r., w 50 rocznicę eksterminacji miejscowych Żydów. W uroczystości uczestniczyli m.in. Abraham Green - prezes Związku Żydów Zagłębia w Izraelu oraz Arie Ben-Tov - przewodniczący Światowej Organizacji Zagłębiowskich Żydów.

Do dziś zachowało się około 300 nagrobków lub ich fragmentów, w tym około 250 ustawionych podczas prac konserwatorskich. Nieznana liczba pomników znajduje się w tylnej części cmentarza, pokryta warstwą ziemi i porośnięta trawą. Dodatkowo około 20 niewielkich destruktów macew złożono w pobliżu wejścia, w miejscu otoczonym stalowym łańcuchem - przypuszczalnie jest to masowa mogiła z lat Zagłady.

Większość nagrobków to typowe macewy, w formie pionowych płyt z półokrągłym naczółkiem, wykonane z piaskowca i innych kamieni. Z Księgi Pamięci Sosnowca..... wiadomo, że przed wojną na cmentarzu znajdowały się także nagrobki z żeliwa. Przy bramie ustawiono kilka pomników nawiązujących kształtem do pnia ściętego lub złamanego drzewa, symbolizującego przedwcześnie przerwane życie. Niektóre nagrobki z okresu dwudziestolecia międzywojennego nie różnią się od nagrobków spotykanych na cmentarzach innych wyznań - wykonano je na bazie betonowej poziomej płyty, z niewielką płaszczyzną inskrypcyjną. Zwraca uwagę liczna grupa macew z połowy XIX-wieku, o wypukłym liternictwie. Oddziaływanie warunków atmosferycznych przy jednoczesnym braku sukcesywnej renowacji doszczętnie zniszczyło przedwojenne polichromie, a związki chemiczne emitowane przez miejscowe zakłady przemysłowe sprawiły, że część nagrobków pokrywa czarny nalot.

W wyniku procesu restytucji mienia przedwojennych gmin żydowskich, cmentarz jest własnością Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Katowicach. Opiekę nad nim sprawuje Daniel Chodos, w prace porządkowe angażują się m.in. członkowie kościoła zielonoświątkowców. Chęć wejścia należy zgłosić z wyprzedzeniem w GWŻ w Katowicach.

Obiekt figuruje w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków, nie jest wpisany do Rejestru Zabytków Nieruchomych.

Dane osobowe odczytane z zachowanych nagrobków.
Oprac. Krzysztof Bielawski na podstawie zdjęć z 2008 roku.
Wszelkie prawa autorskie zastrzeżone.

Nazwisko
Imię
Imię hebrajskie
Imię ojca
Data zgonu
Uwagi
Rząd/Grób
Surname
Name
Hebrew name
Father's
name
Date of death
Additional information
Row/grave
Ester
Ester
Jechiel Michel
28.05.1919
1/1
Ester Szejndel
Ester Szejndel
Z Niwki
1/2
Waksman
Mordechaj
Mordechaj
Zeew
Z Jaworzna
1/3
Jechiel
Jechiel
Zeew Wolf
04.02.1857
1/6
Szaul
Szaul
Isachar
15.08.1855
1/7
Aharon
Aharon
Jakow
1/8
Majtlis
Baruch
Baruch
Awraham Mordechaj
09.07.1920
1/9
Sterenfeld
Awraham
Awraham
Na grobie dodatkowa tabliczka z nazwiskiem Arbesman
2/7
Sz[...]
Icchak
Icchak
Awraham
3/5
22.09.1922
3/7
17.02.1917
3/8
Mirel
Mirel
Szmuel
21.04.1918
3/14
Jakow
Jakow
Feigel
21.05.1913
4/3
Gutberg
Izrael
21.09.1917
4/6
Breiner (?)
Alter Mosze Chaim
Alter Mosze Chaim
Cwi
Zmarł adar 5679
4/8
Glacer
Gerszon Jehuda
Gerszon Jehuda
Awraham ha-Lewi
12.10.1922
4/10
[....]idler
Simchele
Simchele
Zalman
08.07.1916
5/4
Jutel Blima
Jutel Blima
5/7
Treiman
El[....]
zm. 28 tiszri [...]. Mąż Pinchas
5/8
Kajla
Kajla
5/9
Zeidler
Lea
Lea
Icchak
03.01.1915
Mąż Jehuda Lejb
5a/1
Grätzer
Reuwen Mosze
Reuwen Mosze
Chaim ha-Lewi
28.07.1905
5a/2
Zusman
Sara Gitel
Sara Gitel
Szmuel ha-Lewi
02.02.1916
Mąż Izrael ha-Lewi
5a/3
Gliklik (Glücklich?)
Mosze
Mosze
Szmuel
29.03.1916
5a/4
Neuer (Nayer)
Meir
Meir
Eliezer
Żył 81 lat
5a/7
Frischer
Chawa
Chawa
Towie ha-Lewi
07.02.1913
Z d. Gutman, 92 lata. Mąż Mosze
6/1
Sara Chaja
Sara Chaja
Awraham
Mąż Awidgor Dawid
6/2
Rachel
Rachel
Chaim
19.12.1907
6/3
Miriam
Miriam
08.12.1906
Inna możliwa data zgonu: 18.12.1886
6/4
Herman
Sara
Sara
Awraham
6/8
Będziński
Jakow
Jakow
Jehuda
25.12.1906
6/9
Goldman
Cwi
Cwi
Naftali Hercko
16.02.1913
6/12
Silberstein
Joaw
Joaw
Icchak
18.03.1915
6/13
Gimpel
Mordechaj
Mordechaj
7/2
Gimlakiewicz
Jechiel
09.05.1911
Mąż Nachum
7/6
Hinda Zisel
Hinda Zisel
Szlomo
01.11.1849
8/1
Szamaj
Szamaj
Awraham
12.02.1832
8/2
no data
8/3
Węgier (Wenger]
Chaja
Chaja
Szmuel
26.12.1908
Mąż Mosze Cwi
8/4
Lea
Lea
8/5
Rachel
Rachel
1887-1888
8/6
Jehuda Lejb
Jehuda Lejb
Tuwia
19.05.1895
8/9
Lander (Lanzer?)
Gitel
Gitel
Jakow
Zm. 25 szwat [..]. Mąż Cwi Hirsz
8/12
Goldfeld
Rojzel
Rojzel
Gerszon ha-Lewi
11.09.1905
Mąż Mosze
8/14
Mosze
Mosze
Tumba z napisem Mosze. Niewykluczone, że macewa pochodzi z innego grobu
8/15
Gliklik (Glücklich?)
Chaja
Chaja
Menachem ha-Lewi
09.08.1909
Mąż Mosze
8/16
Majtlis
Szmuel Zanwil
Szmuel Zanwil
Josef
30.09.1906
8/18
Sara
Sara
9/2
Szmuel
9/3
Liba
Liba
Aharon
30.04.1853
9/4
Zm. 5676 r.
9/5
Gotman
Jachet
Jachet
Cwi Hirsz
08.03.1899
Mąż Szymszon
9/7
Elchana[n?]
Elchana[n?]
Awraham Szuw
23.07.1873
9/8
Awraham
Awraham
Mordechaj
Zm. 5667
9/9
9/10
9/11
Scheltzer (Szelcer)
Fejgel
Fejgel
Hilel
27.11.1896
9/12
Neuer (?)
Gitel
Gitel
Izrael
Mąż Awraham
9/13
Neuer (Najer?)
Szejndel
Szejndel
Izrael
Mąż Mosze
9/14
Zeidler
Jehuda Lejb
Jehuda Lejb
Natan Nuta
9/17
Jehuda (?)
Jehuda (?)
Zm. 24 adar 567[.]
9/19
Zm. [..] 5696
11/2
Brener
Szmaja
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Tema
Tema
Mąż Szmaja. Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Icchak Berisz
Icchak Berisz
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Simcha Lejb
Simcha Lejb
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Chaimel
Chaimel
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Chaim
Chaim
Szmaja
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Gitel
Gitel
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Brener
Lejbisz
Lejbisz
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/1
Tiffenberg
Nusen
Nusen
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Tiffenberg
Lea
Lea
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Tiffenberg
Awraham Icchak
Awraham Icchak
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Tiffenberg
Dawid
Dawid
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Tiffenberg
Szlomo
Szlomo
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Tiffenberg
Lejb
Lejb
Symboliczny grób ofiar Zagłady
12/2
Rojzel
Rojzel
Jehuda
23.04.1868
12/3
Szejndel
Szejndel
Josef
12/4
Rachel Lea
Rachel Lea
12/5
Lea
Lea
Awraham Menachem
28.12.1873
12/6
Brana (?)
Brana (?)
Jakow Nata
Zm. [.] 5640
12/7
Awraham Mordechaj
Awraham Mordechaj
Szmuel Jehuda ha-Lewi
24.06.1867
12/8
Zm. 6 nisan [..]
12/9
(Sz)ejndel
(Sz)ejndel
Meir
22.10.1891
Zm. w Sukot
12/10
Tojbel
Tojbel
Natan Nuta
20.04.1892
12/12
Cwi
Cwi
05.03.1860
12/13
Izrael
Izrael
[..]sz
12/16
Mosze
Mosze
11.03.1911
12/17
13/1
Glecer
Henoch
Henoch
13/3
Glecer
Abram
Abram
11.11.1939
13/4
Fradel
Fradel
Szemaja
15.07.1866
13/5
Hirsz
Zm. 1842-1843
13/6
Luft (?)
Szlomo
Szlomo
Jechiel
12.03.1862
13/7
Sara
Sara
Baruch
23.02.1874
13/8
Rebeka
Rebeka
Meir
20.08.1859
13/9
Natan Nuta (?)
Zm. 19 tewet 56[.]
13/10
Rachil
Rachil
Mordechaj
10.03.1859
13/11
Jutel
Jutel
Josef
13/12
Rajcel
Rajcel
Mosze
04.02.1876
13/14
Gitel
Gitel
Joel
[..] 1892
13/16
Liba
Liba
Icchak
24.11.1885
13/17
Tenenberg
Sara
Sara
Izrael
24.12.1930
Mąż Eli Dow. Ojciec: prowadzący modlitwy w synagodze w Pilicy
13/18
Federman
Eliakim Gecel
Eliakim Gecel
Izrael (?)
13/19
05.04.1904
13/20
Federman
Malka Miriam
Malka Miriam
Eliakim Gecel
30.07.1912
13/22
Majtlis
Szmuel
Szmuel
Chaim Aharon
14/3
Menachem Mendel
Menachem Mendel
Zew Wolf
14/4
Mosze
Mosze
Zew ha-Lewi
10.05.1874
14/5
Friedler
Awraham Mordechaj
Awraham Mordechaj
Szaul
06.05.1894
14/6
Lubelski
Awraham
Awraham
Aszer Zelig
04.09.1906
14/7
Lubelski
Icchak
Icchak
Awraham ha-Lewi
04.11.1923
14/8
Lewita, zm. 5601 r.
15/2
15/4
Rachel
Rachel
15/5
Węgier (Wenger]
Symeon
Symeon
Zew
Zm. 5600 r.
15/6
Chaja
Chaja
Aharon
28.05.1865
15/7
Awraham
Awraham
Jehuda Lejb
Zm. w Sukot
15/8
Joel
Joel
Mordechaj
08.04.1892
15/10
Brochner
Natan Nate Menachem
Natan Nate Menachem
Szmuel Icchak
12.02.1931
15/11
Friedler
Ita (Wita)?
Ita (Wita)?
Cwi
17.12.1886
Mąż Awraham Mordechaj
15/14
Blum
Rojzel
Rojzel
Jechiel Briger
Mąż Jekutiel
16/1
Natan Nate
Natan Nate
Dawid
16/2
Fejgel
Fejgel
Zew Wolf
12.04.1839
16/5
Malka
Malka
Josef Josel
06.04.1844
Data dzienna wątpliwa
16/6
Mendil
01.12.1859
16/7
Rachel
Rachel
Icchak Ajzyk
29.12.1842
16/8
Menachem Mendel
Menachem Mendel
Zew
02.10.1849
16/11
Macewę wykonał Wulkan z Oświęcimia
16/14
Mosze
Mosze
Zew Wolf
29.08.1868 (?)
16a/2
Zew
Zew
Cwi
16a/3
Sara
Sara
[..] Szalom
02.02.1867
16a/4
Jehuda Lejb
17/2
17/3
Baruch
Baruch
Cwi Hirsz
1870
17/4
Sara (?)
Sara (?)
Menachem
Menachem może być też początkiem nazwy miesiąca aw
17/5
Brejndel
Brejndel
Jehuda Lejb
02.08.1861
17/7
17/8
Igra
Certil
Certil
18/2
18/3
Eliezer Jom Tow
Eliezer Jom Tow
Awraham
18/5
[.]onerstein
Chaim ha-Lewi
20.11.1936
18/6
Hendler
Ester Hendel
Ester Hendel
Jehuda Lejbusz
02.07.1918
Mąż Mordechaj Menachem
18/8
Zm. [.....] 5609 r.
18/9
1930-1931
18/10
Weinberg
Cylka
Cylka
Mosze
Zm. 15 elul [..]. Mąż Mordechaj Gimpel
18/12
Chaim Baruch
Chaim Baruch
Isachar Dow
19/2
01.09.1928
19/3
17.03.1915
19/4
28.08.1923
19/6
Sara [.]la
Sara [.]la
Jona ha-Lewi
20/1
Gitel
Gitel
Joel ha-Kohen
Zmarła w młodym wieku
20/2
Mącznik
Chaim
Chaim
Icchak Ajzyk
07.12.1935
20/3
Neuer (Nayer)
Efraim Fiszel
Zm. 5692
21/1
Brukner
Josef Baruch
Josef Baruch
Awraham Mordechaj
27.07.1931
21/2
Roz[...]
Dawid
Dawid
Jehuda
?

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
Archiwum Państwowe w Katowicach, Urząd Wojewódzki w Katowicach, sygn. 12/543/1/727, Nr 99 - Informacja dotycząca cmentarzy żydowskich na terenie województwa katowickiego.
Chlebińska B., Tomczak E., Karta cmentarza nr 14242, [b.m.w.] 1986.
Jaworski W., Żydowskie gminy wyznaniowe w Zagłębiu Dąbrowskim, [w:] Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, nr 145-461/1988.
Kantor-Mirski M., Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec 1931.
Urban K., Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944-1966. Wybór materiałów,
Kraków 2006.
Witkowski S., Dzieje Żydów w Sosnowcu-Modrzejowie, Dąbrowa Górnicza - Sosnowiec 2014.

Polecamy odwiedzenie stron o cmentarzach żydowskich
w Sosnowcu przy ul. Gospodarczej
oraz przy ul. Stalowej

Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim
Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim
Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim Sosnowiec Modrzejów - macewa na cmentarzu żydowskim macewa z koniem - nagrobek Szymona syna Zewa Wengera
Cmentarz żydowski w Sosnowcu-Modrzejowie w obiektywie Anny Urgacz
(więcej zdjęć Anny Urgacz znajdziesz na stronie http://indienne.carbonmade.com)
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas