Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
WIELOWIEŚ    

Materialnymi śladami po dawnych żydowskich mieszkańcach Wielowsi są zachowane do dziś dwa obiekty: budynek dawnej synagogi i cmentarz żydowski. Ludność żydowska pojawiła się w Wielowsi w drugiej połowie XVII wieku. Gmina wyznaniowa została założona przez Jonatana Blocha i była macierzystą gminą dla powstałych w późniejszym okresie kahałów w Pyskowicach i Toszku.

W centrum miejscowości przy ulicy Gminnej, obok stacji paliw znajduje się budynek, w którym w latach 1771 - 1938 mieściła się synagoga. Gmach ten zachował się do dziś i mimo pogromu ludności żydowskiej w 1938 roku w czasie "Nocy kryształowej", nie został zniszczony przez hitlerowców. Od 1938 roku budynek ten przestał spełniać rolę domu modlitwy. Po II wojnie światowej, synagoga została zamieniona na magazyn zbożowy. Jest to najstarsza zachowana synagoga na terenie Górnego Śląska.

Kolejnym materialnym śladem po dawnych żydowskich mieszkańcach Wielowsi jest cmentarz. Zlokalizowany jest około 600 metrów od drogi w kierunku miejscowości Wojska. Kirkut został założony pod koniec XVII wieku. Dawniej przy wejściu na teren nekropolii mieścił się dom przedpogrzebowy, a cały cmentarz otoczony był kamiennym murem, który został rozebrany po 1945 roku. Do dziś zachowało się około 250 nagrobków. Najstarsza macewa pochodzi z 1722 roku i jest to nagrobek pierwszego żydowskiego mieszkańca Wielowsi, Jonatana Blocha. Przed 1915 r. według spisu najstarszym nagrobkiem zachowanym in situ była nieistniejąca już dziś macewa Jitel córki Aszyka, zmarłej w marcu 1702 r. Jest to miejsce spoczynku nie tylko Żydów z Wielowsi, ale także z Błażejowic, Wojska, a nawet z odległych Tarnowskich Gór i Gliwic. Nie przetrwało ogrodzenie wzniesione w 1749 roku dzięki staraniom syna Jonatana Blocha - Hirsza.

Cmentarz żydowski w Wielowsi
macewy w Wielowsi
kirkut w Wielowsi
macewy na Cmentarzu żydowskim w Wielowsi
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
Wielowieś - nagrobki
litery PN - tu pochowany
Wielowieś - inskrypcje na macewie
nagrobek na Cmentarzu żydowskim w Wielowsi
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
foto: Dariusz Walerjański
Najczęściej występującymi na nagrobkach w Wielowsi płaskorzeźbami są lwy, złamane rośliny lub świece, menory - wieloramienne świeczniki, ptaki, jelenie oraz misy i dzbany. W środkowej części cmentarza znajduje się kilka nagrobków z symbolem błogosławiących dłoni. Artystyczne walory wielowiejskiej nekropolii docenili nawet niemieccy historycy sztuki w czasach III Rzeszy. Mimo zniszczeń, cmentarz ten należy do najciekawszych zabytków kultury judaistycznej na Śląsku.

Dziś w Wielowsi nie mieszka już żadna osoba pochodzenia żydowskiego, dlatego zachowany kirkut to miejsce, gdzie o historii wielowiejskich Żydów mówią nam kamienne macewy. Dzięki wykonanym pracom społecznym, nekropolia przestała być wysypiskiem śmieci i udostępniona jest dla zwiedzających. Stało się to możliwe dzięki społecznej grupie składającej się z uczniów koła historycznego działającego przy Szkole Podstawowej w Wielowsi, których opiekunem jest nauczyciel historii Grzegorz Kamiński, rodziców uczniów, władz gminy Wielowieś, sołtysa Wielowsi, oraz jej mieszkańców, którzy wysprzątali społecznie to miejsce kultu. Wszystkie prace na cmentarzu zostały wykonane społecznie. Podjęta przez nas inicjatywa ma na celu ocalenie od zapomnienia historii i kultury żydowskiej w tej miejscowości. Nie jest to tylko jednorazowa akcja. W dalszym ciągu sprawujemy opiekę nad tym zabytkowym obiektem i systematycznie go porządkujemy.

Na temat żydowskiego dziedzictwa Wielowsi wydane zostały pocztówki i foldery w językach polskim, niemieckim i angielskim. Można je zakupić w sklepie papierniczym Magres przy ul. Szkolnej 1, obok kościoła parafialnego w Wielowsi.

Osoby zainteresowane zwiedzeniem wielowiejskiej nekropolii pod opieką p. Grzegorza Kamińskiego
prosimy o kontakt E-mailowy z naszą redakcją.


tekst: Grzegorz Kamiński
konsultacja: Dariusz Walerjański
Polecamy obejrzenie filmu o pracach porządkowych na cmentarzu

3 lipca 2005 r. Ambasada Izraela oraz Żydowski Instytut Historyczny przyznały Grzegorzowi Kamińskiemu z Wielowsi dyplom za działalność na rzecz ochrony dziedzictwa kultury żydowskiej w Polsce. Wyróżnienie to "przyznawane jest niezwykłym Polakom, polskim organizacjom oraz miastom, czyniącym wiele dla odkrywania prawdy o przeszłości i budowania lepszej przyszłości".

Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie
foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch
Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie Wielowieś - inskrypcje na macewie
foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch foto: Izabela Popieluch
foto: Justyna Suska foto: Justyna Suska foto: Justyna Suska foto: Justyna Suska
Poszukujemy wszelkich informacji o Żydach z Wielowsi i ich nekropolii.
Czekamy też na relacje osób, które pamiętają ten cmentarz z okresu przed II wojną światową.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas